Bouwen aan een toekomstbestendig energiesysteem: zo doe je dat!

De urgentie van de transitie naar meer duurzame energie is zonneklaar. We moeten af van fossiele bronnen, er is behoefte aan energiezekerheid en een betaalbare energierekening. Maar de inrichting van een nieuw energiesysteem is nog niet zo eenvoudig. Welke alternatieven voor aardgas zijn beschikbaar? Hoe zorg je voor een stabiel elektriciteitsnet, bestand tegen pieken in vraag en aanbod? En hoe maak je ruimte voor de vele nieuwe elementen binnen ons energiesysteem?

‍

Voor het ontwikkelen van een toekomstbestendig energiesysteem is zowel fysieke als organisatorische ruimte nodig. Plek in de openbare ruimte voor warmtenetten, alternatieve warmtebronnen, kilometers kabels, transformatorhuisjes en hoogspanningsleidingen. Daarnaast vraagt de voorbereiding en uitvoering capaciteit van mensen en middelen.

APPM helpt om grip te krijgen op deze opgave. We maken de nieuwe ontwikkelingen inzichtelijk, laten zien welke bronnen er zijn en welke infrastructuur daarbij hoort. We smeden samenwerkingen én geven richting aan de ruimtelijke inpassing en uitvoering. Zo helpen we bij de realisatie van nieuwe energie-infrastructuur met het stimuleren van een nieuwe energiecultuur.

‍

Op zoek naar samenhang tussen energieopgaven en beschikbare ruimte

Het ontwikkelen van een toekomstbestendig energiesysteem raakt iedereen. Het vraagt om samenwerking tussen overheden, netbeheerders, energiebedrijven, bewoners en bedrijven. Vaak speelt daarbij een ingewikkelde afstemming van belangen en prioriteiten. APPM begeleidt zo’n exercitie voor gemeenten en provincies. Daarbij werken we nauw samen met specialistische adviesbureaus als de WarmteTransitieMakers, Groen Licht en Generation.Energy. “Investeringen in nieuwe energie betekent zoeken naar een passende balans tussen de beschikbare ruimte en de benodigde ruimte voor energieopwekking”, zegt APPMer Harm-Jan Idema. “Die ruimtevraag moeten we bovendien afwegen tegen andere opgaven zoals woningbouw, waterberging en bereikbaarheid.”

‍

Een nieuwe energiecultuur

De opgave gaat veel verder dan het vroegere doel om op een veilige manier energielevering te garanderen. De combinatie van diverse maatschappelijke opgaven betekent een bredere samenwerking tussen overheden, netbeheerders, projectontwikkelaars en soms ook wetenschappers en gebruikers. Bij gebiedsontwikkeling of stedelijke transformatie gebeurt dit al vaker. Bij ruimtelijke beslissingen voor duurzame energie is een dergelijke samenwerking nog relatief nieuw. Juist vanwege de grote onderlinge afhankelijkheid is brede samenwerking een must. “Alle partijen zien het belang”, zegt Harm-Jan. “Maar het is voor iedereen nog wennen aan nieuwe rollen en afhankelijkheden. Het kost tijd om elkaars culturen te leren kennen. Gezamenlijk werken aan het energiesysteem van de toekomst vraagt écht nog wel een cultuuromslag.”

‍

Op weg helpen

APPM helpt deze nieuwe brede samenwerkingen op weg. Dat betekent samen koers bepalen door een visie op de ontwikkeling van het energiesysteem uit te werken. Om vervolgens toekomstbeelden op te stellen, met verschillende scenario’s om keuzes inzichtelijk te maken. Het begint met een inventarisatie van alle beschikbare energiebronnen en van de ruimtelijke ontwikkelingen in het gebied. Dit klinkt eenvoudig, maar is het vaak niet. Het inzicht van de huidige en toekomstige energievraag van bewoners en ondernemers ontbreekt vaak. Zijn bijvoorbeeld lokale warmtebronnen, zoals bodemwarmte of restwarmte van industrie beschikbaar? En waar is ruimte voor de benodigde nieuwe infrastructuur? De toekomstbeelden maken dat inzichtelijk.

‍

Keuzes maken

De resultaten van de inventarisatie worden gepresenteerd in kaarten en grafieken. Dat maakt duidelijk waar botsende belangen nog een flinke puzzel vormen. In een aantal gezamenlijke bijeenkomsten – ook wel ateliers genoemd – formuleren deelnemers de leidende principes en mogelijke scenario’s. “Er zijn echt wel keuzes te maken”, zegt Harm-Jan stellig. Hij doelt bijvoorbeeld op de afweging voor volledig of deels elektrificeren van de energievraag en voor collectieve of juist individuele warmtebronnen. En op de afweging of je bij gebiedsontwikkeling de energie naar de vraag brengt, of de vraag naar de energiebron. “Ook tijd is een factor”, zegt Harm-Jan, “want de uitvoeringscapaciteit is schaars. Daarom gaat een energievisie ook over de consequenties als je bepaalde ruimtelijke ontwikkelingen versneld inzet of juist nog even uitstelt tot de energielevering gegarandeerd kan worden.”

‍

Bewustwording en saamhorigheid

APPM helpt diverse gemeenten en regio’s met deze verkenningen. Bijvoorbeeld in de regio’s Eindhoven, West-Brabant, Utrecht en in de provincie Drenthe. Het opstellen van zo’n energiesysteemverkenning heeft een doorlooptijd van circa zes maanden. Dat is de tijdinvestering dubbel en dwars waard, denkt Harm-Jan: “Naast bewustwording van de opgaven creëert het proces een groter gevoel van saamhorigheid. En dat is goud waard voor de vervolgstappen.”

‍

“We willen in de regio Eindhoven grip krijgen op de ontwikkeling op ons energiesysteem. De energiesysteemverkenning die APPM heeft geleid, maakt ons duidelijk dat elektriciteit de dominante energiedrager wordt in onze regio. De verkenning geeft ons de onderbouwing én als regio de urgentie om aan de slag te gaan met collectieve warmte, waterstof én een intensievere aanpak voor het versterken van het elektriciteitsnet. We merken dat wij als regio en de gemeenten in onze regio hier nu ook naar gaan acteren. Voor ons een heel fijn resultaat.” - Ronald Kraus, procesmanager regionaal energiesysteem Metropoolregio Eindhoven