Een verkenning in meerlaagsveiligheid | Hoe doen we dit samen?

Met de klimaatverandering worden weersomstandigheden extremer en minder voorspelbaar. Hiermee is ook waterveiligheid een steeds urgenter onderwerp: overstromingen, zeespiegelstijging en wateroverlast liggen op de loer. De benadering van meerlaagsveiligheid moet ervoor zorgen dat Nederland de best beschermde delta ter wereld blijft. Maar hoe werkt dat in de praktijk en welke keuzes hebben wij hierin te maken? Die vragen liggen bij veel lokale en regionale overheidsorganisaties op tafel. APPM ging voor Waterschap Vallei en Veluwe aan de slag met een verkenning.

Het begrip meerlaagsveiligheid stamt uit het Nationaal Waterplan van 2009. Toen ging het nog over drie lagen: preventie van overstromingen, ruimtelijke inrichting om de gevolgen te beperken en crisisbeheersing voor het geval het toch mis zou gaan. Na de overstromingen in Limburg in 2021 kwamen daar waterbewustzijn en herstel als extra lagen bij. Anno nu is meerlaagsveiligheid actueler dan ooit. Paul Sistermans, senior beleidsadviseur waterveiligheid bij waterschap Vallei en Veluwe, ziet dat de Kamerbrief over de rol van Water en Bodem bij ruimtelijke ordening hieraan heeft bijgedragen. “Hierin wordt meerlaagsveiligheid expliciet als een van de uitgangspunten benoemd”, zegt hij. “Ook het rapport ‘Voorbij de dijk’, waarin de Algemene Rekenkamer concludeert dat er nog niet veel terecht gekomen is van meerlaagsveiligheid, heeft partijen aan het denken gezet. Ons ook. We willen er als waterschap mee aan de slag, maar meerlaagsveiligheid doe je niet alleen. Het vereist samenwerking tussen iedereen die verantwoordelijkheid draagt in één of meer lagen.”

Risico’s samen onderkennen en indammen

Die samenwerking is cruciaal, onderstreept ook Floor: “Voor klimaatbestendige, waterrobuuste (her)ontwikkeling van de bebouwde omgeving is een waterschapafhankelijk van gemeenten en provincies. Op eenzelfde manier is er afstemmingnodig om bij de aanleg van wegen rekening te houden met evacuatieroutes. Sterker: als gebied-ontwikkelend Nederland zich niet bewust is van de risico’s van een overstroming, komt het belang van evacuatiemogelijkheden niet eens ter sprake. Dan kunnen er kwetsbare situaties ontstaan. Denk aan ziekenhuizen die vitale onderdelen zoals elektriciteit, verwarming en ventilatie in de kelder hebben staan en risico lopen op uitval van vitale functies bij een overstroming. Alleen: hoe ga je die gezamenlijke verantwoordelijkheid organiseren?

Geen doel maar een middel

Met de verkenning wil Vallei en Veluwe helder krijgen welke rol en positie het waterschap in dit samenspel kan innemen. “Als verantwoordelijke voor de waterkeringen hebben wij belangrijke taken in de lagen preventie en crisisbeheersing”, vervolgt Paul. “Maar ook in de andere lagen zijn we actief. Zo adviseren we gemeenten over waar je slim kunt bouwen en werken we als waterschap aan een programma om waterbewustzijn bij inwoners te bevorderen. Een mooi begin, maar meerlaagsveiligheid is complexer dan dat. Het doel is niet dat je in meerdere lagen iets doet, maar dat je mensen optimale veiligheid biedt. En dat gaat vooral over wat je naast preventie kunt doen aan gevolgbeperking en hoe je dit samen doet met andere overheden, zonder op hun stoel te gaan zitten.

Ook zijn er economische vraagstukken: als je bijvoorbeeld tien miljoen euro hebt voor de waterveiligheid bij een nieuwe ontwikkeling is de vraag hoe je dat effectief besteedt. Ga je een dijk bouwen? De bodem ophogen? Voorlichting geven? Binnen meerlaagsveiligheidkun je aan verschillende knoppen draaien. Om die af te stellen op het doel –waterveiligheid – is bestuurlijke afstemming nodig. Én inzicht in wat de impact is van ingrepen die je in elke laag kunt doen om je beleidskeuzes op te baseren. De verkenning is hierin voor ons een belangrijke stap.”

Opties en afwegingen

Een mooi project dus, waar APPMer Floor van der Heijden haar tanden in heeft gezet. Allereerst door te speuren in allerlei stukken en diep in het onderwerp te duiken. “De verkenning gaat over opties”, legt ze uit. “Wat is er mogelijk in de verschillende lagen en wat leveren die ingrepen op? Welke dilemma’s spelen bij meerlaagsveiligheid en welke lessen zijn er getrokken? Die informatie breng ik bij elkaar. Onder andere door samen met Paul gesprekken te voeren met belanghebbenden binnen het waterschap en andere partijen die een rol hebben in meerlaagsveiligheid, zoals gemeenten, provincie en de veiligheidsregio. Er is al best veel bekend. Het is van grote waarde om dit goed in beeld te hebben, zodat we niet als vanzelfsprekend teruggrijpen naar oplossingen die vroeger heel gewoon waren.” Paul: “Een interessant voorbeeld is compartimentering dat vaak in plannen terugkomt. Daarbij leg je binnen de dijkring een kleinere dijk aan zodat bij een breuk inde dijkring maar een deel onderstroomt. Maar dat deel stroomt dan sneller vol en het water komt hoger te staan, wat in de praktijk kan leiden tot meer schade en slachtoffers. Er is in dat geval reden om er juist niet voor te kiezen. Soms is het beter én goedkoper om de hele dijkring op te hogen en zo het héle gebiedbeter te beschermen.”

Gespreksstarter

De verkenning is in eerste instantie bedoeld als intern document, om het thema meerlaagsveiligheid bij collega’s van waterschap Vallei en Veluwe onder de aandacht te brengen en de betrokkenheid te vergroten. En om aan de hand hiervan richting te kiezen en het gesprek met belanghebbenden te voeren. “Ook voor andere waterschappen die met dit onderwerp bezig zijn, zou een verkenning waardevol kunnen zijn”, zegt Floor. “Ik geloof sterk in het achterliggende doel van de benadering van meerlaagsveiligheid. Én in het belang van het gesprek over de gewenste risicoverdeling: hoeveel zet je in op preventie en hoeveel op gevolgbeperking? Ik hoop met deze verkenning bij te dragen aan dat gesprek en daarmee aan de waterveiligheid van Nederland.”

“Het doel van meerlaagsveiligheid is niet dat je in meerdere lagen iets doet, maar dat je mensen optimale veiligheid biedt. En dat gaat vooral over wat je naast preventie kunt doen aan gevolgbeperking en hoe je dit samen doet met andere overheden, zonder op hun stoel te gaan zitten.- Paul Sistermans, Waterschap Vallei en Veluwe

“Wat is er mogelijk in deverschillende lagen en wat leveren die ingrepen op? Welke dilemma’s spelen bijmeerlaagsveiligheid en welke lessen zijn er getrokken? Die informatie breng ikbij elkaar.” – Floor van der Heijden, APPM