Op zoek naar drinkwater in tijden van schaarste

In steeds grotere delen van Nederland ligt drinkwatertekort op de loer. De vraag naar water uit de kraan neemt hard toe – met 10% tussen 2015 en 2020 – terwijl de winlocaties daarvoor niet snel genoeg meegroeien. Drinkwaterbedrijven willen hun capaciteit uitbreiden, maar lopen daarbij tegen beperkingen aan. Zoals moeizame en tijdrovende vergunningentrajecten. Exemplarisch is de situatie rondom waterwingebied Hammerflier in Overijssel. Hier heeft drinkwaterbedrijf Vitens met hulp van APPM een zorgvuldig gebiedsproces opgetuigd om tot een werkbare oplossing te komen. Wat is er aan de hand en wat kan er (niet)?

‍

De stijgende vraag naar drinkwater hangt samen met een groeiende bevolking maar ook met economische groei. Ook stijgt het gemiddelde drinkwatergebruik per hoofd van de bevolking. “Op piekmomenten moeten we soms al alle zeilen bijzetten om aan de vraag te voldoen”, vertelt Gerben Korten, strategisch omgevingsmanager bij Vitens. “Bijvoorbeeld wanneer op warme, droge dagen het verbruik omhoogschiet als mensen massaal hun tuin gaan sproeien en hun zwembadjes vullen. Dan spreken we onze reserves aan en moeten we op sommige momenten zelfs meer grondwater oppompen dan onze vergunning toelaat om aan onze leveringsplicht te voldoen – wat we later in het jaar weer proberen te compenseren. Die reserves worden kleiner naarmate de vraag blijft oplopen. Dat betekent dat als we niets doen, deze nu nog incidentele uitdagingen structureel worden.”

‍

Vraag terugdringen, aanbod vergroten

Om te voorkomen dat het zover komt, zetten drinkwaterbedrijven in op het terugdringen van het drinkwatergebruik, onder andere via bewustzijnscampagnes. Maar de invloed daarvan op de stijgende vraag is beperkt. Dus zoeken drinkwaterbedrijven naar mogelijkheden om de productiecapaciteit voor de lange termijn uit te breiden. Ook al omdat sommige winlocaties minder bruikbaar worden, bijvoorbeeld door verzilting. Gerben: “We onderzoeken daarom nieuwe locaties om grondwater te onttrekken, en kijken inmiddels ook naar oppervlaktewater, zoals de IJssel, als potentiële drinkwaterbron. Daarnaast kijken we naar de uitbreiding van onze productie op bestaande winvelden. Hier is Hammerflier een voorbeeld van.”

‍

Alle reden voor versnelling

Voor Hammerflier heeft Vitens een winvergunning voor 5 miljoen kuub per jaar, waarvan momenteel 1,6 miljoen kuub wordt gebruikt. “De overcapaciteit hadden we eerder niet nodig”, zegt Gerben. “Tot de zomer in 2018. We hadden toen te maken met extreme droogte die volgens alle weermodellen pas rond 2050 te verwachten viel. Aanvankelijk gingen we er dan ook van uit dat 2018 eenmalig was, maar de zomers daarna herhaalde die situatie zich; we zijn ingehaald door de werkelijkheid. Reden te meer om versneld met langetermijnperspectieven aan de slag te gaan Alleen blijkt de praktijk weerbarstig; overheden, maatschappelijke organisaties en bewoners hebben ook andere belangen. De tekorten vragen om snelheid, maar het drinkwaterbelang wordt steeds vaker tegen die belangen afgewogen. Zo ook in Hammerflier, waar Vitens weliswaar een winvergunning die ruimer is dan de huidige winning, maar waar door klimaatverandering en andere onttrekkingen het niet meer mogelijk is om ons vergunde recht verantwoord te benutten.”

‍

“We zijn ingehaald door de werkelijkheid. Reden te meer om versneld met langetermijnperspectieven aan de slag te gaan.” - Gerben Korten, Vitens

‍

Zorgen om effecten

Om dit proces vlot te trekken, stelde Vitens APPMer Gerrit Kuper aan als procesmanager. “In Nederland hebben we veel opgaven”, zegt hij. “De druk op de ruimte neemt almaar toe. Hammerflier laat dat goed zien: in dit gebied zijn agrariërs actief, er staan ongeveer 900 woningen en het ligt tegen Natura 2000-gebied aan. Voordat je de waterwinning opvoert, moet je dus goed uitzoeken wat dit doet met de omgeving. Toen ik in dit traject stapte, lagen de resultaten van een hydrologisch onderzoek klaar om aan de buitenwereld te presenteren. Maar daarop vooruitlopend was er onder bewoners en gebruikers van het gebied al weerstand en angst dat er schade zou ontstaan door mogelijke daling van de grondwaterstand. Die zorgen werden gevoed doordat bij werkzaamheden aan het kanaal vlakbij al tientallen woningen verzakt waren. Een kwestie van totaal andere aard, waar Vitens niets mee te maken had, maar het was niet goed voor het toch al wankele vertrouwen in instanties.”

‍

Van vrijblijvendheid naar coördinatie

Vitens nam de zorgen serieus. Om hier recht aan te doen, richtte Gerrit een heldere overlegstructuur in voor alle betrokken partijen én zette hij verdiepende effectonderzoeken in gang. “Die overlegstructuur was nodig om de vrijblijvendheid weg te nemen die er toch wel was”, legt hij uit. “Bovendien werd er wel gesproken met gemeenten, provincie, waterschap en agrariërs, maar nog niet met bewoners en nog niet gestructureerd. Nu hebben we een klankbord van omwonenden die meekijken bij elke stap en trekken we samen op. In plaats van dat iedereen een eigen plan trekt.” 

‍

“De oplossing kan niet alleen van Vitens komen” - Gerrit Kuper, APPM

‍

Breed gebiedsproces

Dankzij de verdiepende onderzoeken (door Aveco de Bondt) is inmiddels nog duidelijker geworden waar de uitdagingen liggen. Gerrit: “De effecten op de natuur en de landbouwactiviteiten zijn beperkt, maar bij daling van de grondwaterstanden loopt een derde van de woningen dicht bij de drinkwaterwinning risico op schade. Maar die daling wordt niet alleen door drinkwaterwinning veroorzaakt; ook klimaatverandering en activiteiten van het waterschap en agrariërs hebben hier een aandeel in. Dit maakt de problematiek extra complex, en betekent ook dat de oplossing niet alleen van Vitens kan komen. Daarom start er een uitgebreid gebiedsproces onder leiding van de provincie dat met alle belangen en oorzaken rekening houdt.” 

‍

“We zitten in de spagaat tussen leveringsplicht en vergunningen die niet van de grond komen” - Gerben Korten, Vitens

‍

Spagaat

Gerben vult aan: “De risico’s zijn te groot om zonder meer door te gaan. Wij begrijpen de zorgen en maken pas op de plaats; wij willen een goede buur zijn. Maar ondertussen zitten we in de spagaat tussen leveringsplicht en vergunningen die niet van de grond komen. De urgentie is groot. We moeten samen zoeken naar alternatieven voor het niet aanspreken van onze extra capaciteit, zoals versterking van de woningen. Gelukkig zijn we nu met alle partijen constructief in gesprek. Daar hadden we iemand zoals Gerrit voor nodig, die met een berg kennis en ervaring én met overzicht de situatie kon openbreken. We zijn er nog niet, maar er is weer perspectief.”

‍

‍