Waarom de organisatie van het doelgroepenvervoer ieders nachtmerrie is

‍In deze blogserie zet ik de schijnwerpers op het doelgroepenvervoer. Een wereld vol grootse pretenties. De top 3 van de doelgroepenvervoer-buzzwoordverkiezing bestaat al jaren uit de woorden MaaS, combineren en integreren. Ondertussen worstelt deze wereld in de dagelijkse praktijk met juridische procedures, een groeiend chauffeurstekort en slechte beeldvorming in de media. Met deze vierdelige blogserie werp ik vanuit APPM een nieuw licht op deze zaak. Vandaag met deel 1: Waarom de organisatie van het doelgroepenvervoer ieders nachtmerrie is.

Het doelgroepenvervoer een nachtmerrie? Je wenkbrauwen beginnen misschien al te fronzen bij het lezen van de titel. Eerst even over jou als lezer, dan maar. Je behoort vast tot het selecte gezelschap dat zich beroepsmatig met dit onderwerp bezighoudt. Er zijn immers maar weinigen bij wie er een lampje gaat branden als het over doelgroepenvervoer gaat. Een bont gezelschap vormen jullie samen. Dat weet ik wel uit ervaring. Grofweg in te delen in twee hokjes: of je bent werkzaam in het sociaal domein óf jouw focus ligt op het vervoer. Overzichtelijk wereldje, nietwaar?

Waarom deze blogserie over het doelgroepenvervoer? Het doelgroepenvervoer kan wat mij betreft wel een sprankelende discussie gebruiken. In deze wereld vol heilige huisjes is het vaak over eieren lopen. Helpt dat? Ik vind van niet! Liever zien we de klare waarheid van deze wereld eerlijk onder ogen. Zo kunnen we een klein beginnetje maken op weg naar een grote revolutie. Ik stook graag het vuurtje open hoop daarom dat deze blog rondgaat als een lopend vuurtje. Al is het maar omdat je het er niet mee eens bent, nietwaar? Ik vat de koe bij de horens. Hier zijn dan de organisatienachtmerries.

Doelgroepenvervoer kent vele vruchten

Wanneer we over het doelgroepenvervoer spreken, denkt iedereen al gauw aan dat ene taxibusje dat die ene klant van A naar B brengt. Het doelgroepenvervoer lijkt zo op het eerste oog één ‘standaardproduct’. Ondertussen wordt al snel uit het oog verloren dat het geen fruitmand is, maar dat het gaat om vele soorten vruchten: appels, peren en nog tal van stuks meer. Voor de echte doelgroepenliefhebbers beter bekend als Wmo-vervoer, Jeugdzorgvervoer, Valys, AWBZ-vervoer (tegenwoordig: Wmo-vervoer dagbesteding), Wsw-vervoer, vervoer woon-werk Participatiewet, Leerlingenvervoer, zittend ziekenvervoer en vast nog eentje die ik even vergeet. De wetgever heeft het er daarmee niet makkelijk op gemaakt. Zeker niet als je bedenkt wat dat voor de financiering ervan betekent. Vanwege de complexiteit laten we die maar achterwege.  Anders haken jullie vast massaal af. Heb jij het overzicht nog?

Het doelgroepenvervoer als wetgevingsjungle
‍Verder met het uitsorteren van die vruchten dan maar. Valys is georganiseerd vanuit het Rijk en is ‘van VWS’. Het stukje wetgeving over verkeer woon-werk Participatiewet valt ‘onder SZW’. Leerlingenvervoer is geregeld ‘vanuit OCW’. Mocht je nog wat willen combineren met openbaar vervoer dan komt ook IenW en de provincie om de hoek kijken. Met deze vier ministeries heb je als gemeente het kwartet vol. Je snapt al waarom ik het een wetgevingsjungle noem. Je ziet door de bomen het bos niet meer. Dat begrijp je al, ook al hebben we de beleidsregels er nog niet eens bij gepakt. Een recent plaatje over de verantwoordelijkheden voor het doelgroepenvervoer is niet te vinden. Recenter dan 2014 komen we niet. Heb je het overzicht nu echt nog?

Portefeuillebuikpijn
‍Voor de leesbaarheid noem ik de vruchten maar weer bij hun soortnaam: doelgroepenvervoer. Op Valys na ligt de uitvoering daarvan bij gemeenten. Dat lijkt overzichtelijk. Tot we er dieper induiken en kijken naar de organisatie daarvan. Elke gemeente heeft daarbij beleidsvrijheid om dat naar eigen inzicht en per vervoersstroom anders in te richten. Elke gemeente heeft daarvoor zijn eigen verordeningen nodig en maakt zijn eigen keuzes. Die beleidsontwikkeling is doorgaans wijdverspreid in de organisatie belegd, grofweg bij de afdeling mobiliteit, werk en inkomen, zorg en onderwijs. Elk met hun eigen beleidstaal en overkoepelende doelstellingen. Vervoer is daarbij voor velen een vreemde eend in de bijt en vaak een klein, gefragmenteerd georganiseerd stukje. Op bestuurlijk niveau wordt het er niet beter op. Ik ken geen gemeente waar er één (coördinerend) wethouder is die gaat over al het (doelgroepen)vervoer. In het gunstigste geval zijn het twee wethouders die over het totaal gaan. Al gauw heeft het op 3 of 4 wethouder portefeuilles betrekking, vaak nog exclusief de wethouder financiën. Ik zou er met zoveel beleidsmedewerkers en wethouders flinke portefeuillebuikpijn van krijgen. En dan vergeet ik voor het gemak nog de managementlaag die er doorgaans tussen zit. Besluitvorming binnen een gemeente wordt zo wel erg complex.

Een onontwarbare intergemeentelijke samenwerkingsspaghetti
‍We duiken er nog wat dieper in, om het speelveld completer te krijgen. Een gemiddelde Nederlandse gemeente werkt voor vervoersstromen samen met andere gemeenten, onder de vlag van intergemeentelijke samenwerking. Anderen brengen de vervoerscomponent contractueel elders onder, bijvoorbeeld bij een dagbestedingsorganisatie. Samenwerkingen die vaak historisch zijn gegroeid en niet altijd meer logisch uit te leggen zijn. Zie daar de samenwerkingsspaghetti ontstaan in verschillende constellaties, met verschillende contracttermijnen en verschillende aanbestedingsvormen. Het overzicht is simpelweg zoek. Op een kaartbeeld is dat amper te visualiseren, zelfs niet door een ervaren vormgever. Ik durf te wedden dat er geen gemeente is die één actueel overzicht heeft met daarop de informatie over met welke vervoersstroom zij met welke partners samenwerkt, met de betreffende contracttermijn en kosten die zij daarbij aan het doelgroepenvervoer (per reiziger) hebben. Zie je het nog zitten om veranderingen voor elkaar te krijgen? Je snapt het wel. Voor velen is het behouden van een goede status quo al een prestatie van wereldformaat!

Zal ik nog iets melden over de race to the bottom en het bijbehorende juridische getouwtrek tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers? Nee! Genoeg donkere wolken over de organisatie van het doelgroepenvervoer voor nu. Voordat de donkere wolken helemaal optrekken, aanstaande donderdag eerst nog een blog over waarom het huidige doelgroepenvervoer stilletjes zijn glans verliest.