Milieubelangen bij planvorming: niet alleen bouwen op een fijne plek, ook op een veilige plek

Een schone en gezonde leefomgeving is onlosmakelijk verbonden met de opgaven in het fysieke domein. Meer woningen creëren is erg belangrijk, maar hoe neem je milieubelangen zoals omgevingsveiligheid, geluid, geur en luchtkwaliteit mee? Kun je wel overal gaan wonen? Of moet je je afvragen of het wel gezond is om ergens te gaan wonen? Een lastig dilemma, dat bij steeds meer overheden speelt.

‍

APPMer Nelleke Beerman runde voorheen voornamelijk infraprojecten, maar maakte onlangs een uitstapje naar milieu. Bij de provincie Noord-Holland trad zij op als beleidsadviseur Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) en Omgevingsveiligheid en opdrachtgever voor luchtkwaliteit en geluid. Ruimte in Nederland is schaars, dus we moeten verstandig omgaan met de ruimte die we hebben”, zegt Nelleke. “Niet alleen bouwen op een fijne plek, ook op een veilige plek. Het is belangrijk om hierover een visie te vormen en deze visie al in de planvorming mee te nemen. Dat is nieuw én interessant.”

‍

Inwoners beschermen

Het is een taak van de overheid om de risico’s die daar zitten te onderzoeken en af te wegen en alle inwoners te beschermen. Zo zitten bijvoorbeeld aan stedelijk verdichten op een plek in de nabijheid van industrie behoorlijk wat nadelen. Nelleke: “Omdat het tekort aan woningen zo groot is, geldt voor de meeste mensen dat ze liever wel op korte termijn een betaalbaar huis kunnen betrekken. En dan nemen ze soms misschien wel genoegen met het wonen op plekken waar zaken als luchtkwaliteit en geluid niet optimaal zijn. Mijns inziens vraagt dit om duidelijke keuzes op de plekken waar deze belangen strijdig zijn met elkaar.”

‍

Integrale afweging

Het is belangrijk om deze vragen in een integrale afweging mee te nemen en te beantwoorden en niet voornamelijk naar economische groei te kijken. Nelleke: “We hebben op meer vlakken wel gezien de afgelopen jaren dat economische groei heel hoog op het lijstje stond. Maar van dat ‘altijd méér’ komen we wel terug. Klimaat en biodiversiteit zijn niet voor niets de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden. We kijken ook vanuit andere perspectieven naar de opgaven. Nog wel pionieren, omdat die thema’s nu nog lastig meetbaar te maken zijn. Ik vind het mooi om in mijn opdrachten dat ook te kijken wat de rol van de overheid hierin kan zijn. Wat zijn de verschillende belangen?”

‍

Juridisch oogpunt

Nelleke grinnikt: “Ik heb dit keer het wetboek er maar weer eens bij gepakt. Bevoegd gezag kan afwijken van normen ten behoeve van de leefomgeving. Je kan dus gezonde leefomgeving meenemen in je vergunningverlening. Alleen zijn voorbeelden daarvan in de praktijk weinig te vinden. Of als we het proberen om scherper te vergunnen, zoals de provincie Zuid-Holland onlangs inzake Chemours (https://www.zuid-holland.nl/actueel/nieuws/maart-2023/provincie-zuid-holland-hoger-beroep-uitspraak/) dan wordt de overheid door de rechter teruggefloten. Dit maakt wel weer duidelijk zichtbaar het juridisch oogpunt in de milieu wereld dominant is: als het niet in de wet staat, dan bestaat het niet. Voor het meenemen van gezonde leefomgeving bestaat nog geen uitgewerkt kader.”

‍

Normen vs praktijk

Een voorbeeld dat regelmatig de kranten vult is Tata Steel. In principe voldoet Tata Steel aan alle normen. Vanuit de geldende wetgeving en normen kun je dus stellen dat er niets aan de hand is. Maar uit de herhaling van het depositieonderzoek regio IJmond door het RIVM blijkt dat de meting van 2022 hetzelfde beeld laat zien voor schadelijke stoffen zoals PAK en metalen dan het onderzoek uit 2020. Alleen de hoeveelheid ijzer is significant lager. En daarmee zit er een duidelijke bestuurlijke spanning op het dossier. De omgeving van Tata Steel vraagt al jaren om een schonere leefomgeving, nu is het de vraag hoe je gezondheid als overheid mee kan nemen in je vergunningverlening. Nelleke: “En dat maakt het dossier zo interessant. De zoektocht is namelijk: hoe ga je een gezonde leefomgeving een plek geven in wet- en regelgeving en hoe maak je een gezonde leefomgeving onderdeel van de integrale belangen afweging?”

‍

Omgevingswet

Dit betekent zowel op niveau van de wetgever het Rijk, de niveaus van de provincies en de niveaus van de gemeente dat je hierover na moet denken. Straks met de komst van de omgevingswet komen een aantal van de belangen die afgewogen moeten worden bij de gemeentes te liggen. Hoe ga je daar als provincie op sturen? Vertrouw je erop dat de gezonde leefomgeving voldoende door de gemeente wordt meegenomen, of neem je in je omgevingsverordening extra regels op om je inwoners te beschermen? En tegelijkertijd wil je flexibiliteit behouden bij het invullen van de ruimte.

‍

Gezonde leefomgeving verankeren

Nelleke: “De overheid heeft een belangrijke rol in het beschermen van iedereen, ook kwetsbare inwoners die niet altijd voor zichzelf kunnen opkomen. Zij hebben een overheid nodig die hun belangen van een gezonde leefomgeving behartigt. Ik zou echt een lans willen breken om de gezonde leefomgeving beter te verankeren in beleid. En het beleid en de wetgeving gezamenlijk uit te gaan vogelen vanuit rol van wetgever en van bevoegd gezag, in samenwerking met de omgevingsdiensten die moeten handhaven. Laten we starten met het helder definiëren van de verschillende belangen en waar welke verantwoordelijkheid ligt. Om daarna het gesprek aan te gaan om tot een plan te komen hoe we gezamenlijk het belang van de gezonde leefomgeving gaan invullen. Ik vind het leuk en belangrijk om hier een bijdrage aan te leveren!”

‍